Gülağaç İlçesinin Cumhuriyet tarihinden öncesi tarihinin araştırılması için, ayrıntılı bir tarih çalışması yapılmamış olmakla birlikte, bu güne kadar elde edilen tarihi ve arkeolojik bilgiler ışığında, çok azda olsa, bazı gelişmeler kaydedilebilmiştir.
İlçemize bağlı Gülpınar kasabası, Demirci kasabası ve Saratlı kasabası civarında bulunan tarihi kalıntılar, İlçemizin tarihinin Milattan öncesine kadar uzandığını göstermektedir.
Aksaray civarı Osmanlının son zamanında, Niğde Vilayet sancağına bağlı iken 1920 yılında tekrar müstakil sancak olmuştur. 1924 yılında vilayetler kurulurken de adı Aksaray vilayeti olarak değişen ilimiz,1933 yılında vilayetlikten alınarak Niğde iline bağlı bir ilçe haline getirilince, İlçemiz Gülağaç’da bu ilçeye bağlı bir köy durumunda idi 1957 yılında kasaba olan, İlçemizin o zamanki adı AĞAÇLI kasabasıdır. İlimiz Aksaray 15/06/1989 tarih ve 3578 sayılı yasa ile İl statüsüne kavuşunca Ağaçlı kasabası da aynı tarihte ilçe olan Güzelyurt’a bağlanmıştır.
İlçemiz Gülağaç 09/05/1990 tarih ve 3644 sayılı yasa ile merkezi Ağaçlı kasabası adı Gülağaç olarak değiştirilerek İlçe statüsüne kavuşmuştur. Başlangıçta İlçemize bağlı 3 kasaba ve 8 köy bulunmakta iken 1996 yılında Niğde ilinden ayrılıp İlçemize bağlanan Sofular ve Bekarlar Kasabaları ile Kasaba sayısı 5‘e çıkmıştır.
II) İLÇENİN COĞRAFYASI
A) COĞRAFİ KONUM
Gülağaç İlçesi, İç Anadolu bölgesinin orta kesiminde Kızılırmak'ın güneyinde bulunan plato üzerinde bulunmaktadır. Rakım’ı 1.175 m.dir. Kuzey ve Batısında İlimiz Aksaray, Doğusunda Nevşehir İline Bağlı Derinkuyu ve Kuzey doğusunda Acıgöl İlçeleri ve Güneyinde Aksaray’a bağlı Güzelyurt İlçeleri ile komşudur.
B) YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ
Gülağaç İlçesinin, yüzey şekilleri bakımından II. Jeolojik zamanda teşekkül etmiş yöre yanar dağlarının (Hasan Dağı) kızgın küllerinin soğuması sonucunda oluşan yumuşak kayalardan meydana gelen ufak dağlar ile bunlar arasında serpilmiş ovalardan oluştuğu görülmektedir. En önemli yükseltisi Bekarlar kasabası yakınlarındaki 1712 m. İle Nenezi dağıdır.
C) İKLİM ÖZELLİKLERİ
Yapılan çeşitli iklim tasniflerine göre, Gülağaç İlçesi orta iklimler kuşağında olup, soğuk yarı kara iklim tipine sahiptir. Yazlar sıcak ve kurak kışlar soğuk ve az yağışlı, kış aylarında genellikle kar şeklindedir.
D) BİTKİ ÖRTÜSÜ
İlçe geneli, bozkır dediğimiz ilkbaharda yeşeren yazın kuruyan otsu bitkilerle kaplı olup, akarsu çevrelerinde zamana göre yöre iklimine uygun ekonomik değeri olmayan söğüt, kavak ve çeşitli meyve ağaçları ve çalı tipi küçük ağaçlar yetişmektedir.
İlçe arazisi içerisinde doğup Mamasun barajına dökülen karasu çayı adında akarsu olup, düzensiz debiye sahip yazları genelde kuruyan küçük dereler bulunmaktadır. Ayrıca; İlçemizin doğusundan geçen karasu çayına karışan akarsu boyunca bir adet doğal gölet vardır.
III) ULAŞIM VE ALTYAPI DURUMU
İlçemiz Aksaray İline 38 km. uzaklıktadır. Ulaşım, asfalt yol ile sağlanmaktadır. Gülpınar, Demirci kasabası, Kızılkaya Köyü, Doğantarla kasabası ile Güzelyurttan gelen karayolları ağındaki yola karışıp, Nevşehir yoluna bağlanır. Bu yoldan başka Gülağaç, Gülpınar kasabası ve Camiliören köyü Nevşehir- Aksaray asfaltı ile de Aksaray'a ulaşan asfalt bir yol mevcuttur.
İlçemizin, komşu İlçe Güzelyurt 'a uzaklığı 20 km. olup, yolun tamamı ve Düğüz köyü haricindeki yerlere olan ulaşım asfalt yol ile sağlanmaktadır.
İlçemizin Düğüz köyü ile ulaşımını sağlayan yol stabilize halindedir.
Kasaba ve Köylerin Gülağaç İlçesine Uzaklığı (km)
Demirci Kasabası 5
Gülpınar Kasabası 2
Saratlı Kasabası 13
Bekarlar Kasabası 5
Sofular Kasabası 7
Akmezar Köyü 10
Camiliören Köyü 10
Çatalsu Köyü 15
Delihebil Köyü 15
Düğüz Köyü 9
Pınarbaşı Köyü 14
Kızılkaya Köyü 12
Süleymanhüyüğü Köyü 15
İlçemiz Kasaba ve Köylerinde elektriksiz ve telefonsuz yerleşim birimi bulunmamaktadır. Elektrik Ulusal enerji hattından temin edilmektedir. Yine İlçemizin Belde ve Köylerinde suyu olmayan yerleşim birimi de yoktur. İlçe merkezinde çoğu aileler belediyenin su şebekesinden içme ve sulama sularını temin etmektedirler. İlçe merkezi ile bağlı birimlerinde kanalizasyon şebekesi mevcut değildir.
IV) İLÇENİN İDARİ YAPILANMASI
İlçemiz Mülki ve İdari teşkilatlanmasına Ağustos 1991 yılında başlamış olup, İlçemizde Kaymakamlık Yazı İşleri Müdürlüğü, Özel İdare Müdürlüğü, Malmüdürlüğü, İlçe Emniyet Amirliği, İlçe Jandarma Komutanlığı, İlçe Tarım Müdürlüğü, Milli Eğitim Müdürlüğü, Sağlık Grup Başkanlığı, Müftülük, Posta İşletme Merkez Müdürlüğü, Tedaş Şefliği, Ziraat Bankası Şube Müdürlüğü, Tarım ve Kredi Kooperatifi, faaliyetlerini sürdürmektedirler. İlçemize merkez belediyesi ile birlikte 6 Belediye Başkanlığı 8 Köy Muhtarlığı bağlı bulunmaktadır. Kasaba ve köylerine bağlı mezra (yayla) bulunmamaktadır.
SOSYAL DURUM
A) KONUT DURUMU
İlçemiz ve bağlı Kasaba ve köylerinde yerleşim alanlarında genellikle tek katlı taş ve bazen de iki ve üç katlı yapılar kullanılmaktadır. Ancak son yıllarda ve özellikle İlçe olduktan sonra, çok katlı betonarme binalar yapılmaktadır. Bunun yanında Devlet-Belediye-Vatandaş katkılarıyla yapılan ve halen Resmi dairelerin kullandığı binalarda betonarme olarak yapılmıştır. Binaların bazılarının alt katları, dükkân, depo ve garaj olara da değerlendirilmektedir. Binalar genellikle sobalı olup, yeni yeni kaloriferli binalarda yapılmaktadır. Konut sorunu çok az seviyededir. İlçe ve kasaba merkezlerinde Belediye İmar Planı yapılmış olup, binalar ruhsatlı olarak yaptırılmaktadır.
B) SOSYAL YAŞANTI
İlçe Merkezi ile kasaba ve köyleri arasındaki ilişkiler gayet iyidir. Halk gelenek ve göreneklerine oldukça bağlıdır. Düğün merasimleri ile dini ve milli bayram kutlamaları bir hayli görkemlidir. Ananevi, düğün yemekleri verilir, kına gecesi gelin alma merasimleri düzenlenir. Düğün sahibine komşuları da maddi ve manevi katkılarda bulunurlar. Misafirler en güzel şekilde ağırlanırlar.
İlçe Merkezinde 1 adet yerel radyo mevcut olup, 30 km. çapında bir alana yayın yapmaktadır. TV yayınları normal olarak izlenmektedir. İlçe merkezi ile Saratlı kasabasında Halk Kütüphanesi mevcut olup, genelde öğrenciler yararlanmaktadır. Halkın okuma alışkanlığı yoktur. Sportif faaliyet olarak ara sıra amatör takımlar arasında müsabakalar düzenlenmektedir.
C) İŞ VE ÇALIŞMA HAYATI
İlçe halkı genellikle tarım ve tarıma dayalı işlerle uğraşmaktadır. Tarımsal ürünler olarak Pancar, Patates, Buğday, Arpa, vb. ürünler yetiştirilmektedir. Bu alanda, İlçe halkı erkek kadın ayrımı olmaksızın birlikte iş hayatına katılmaktadırlar.
İlçe halkı Tarımsal çalışmaların yanında Ticaret ile de uğraşmaktadırlar.
İlçe genelinde işsizlik oranı oldukça yüksektir. Bunun nedeni de ticaret, hizmet, sanayi ve inşaat sektörünün çok az gelişmesindendir. Bu nedenle İlçe halkının çalışabilir kişilerinin birçoğu başta Aksaray olmak üzere, yurdumuzun büyük kentlerine gitmekte, bir kısmı da yabancı ülkelere gitmektedir.
İlçemiz çalışma ve iş hayatında Tarımın önemi büyüktür. Bu amaçla İlçemizde Teşkilatı bulunan Tarım ve Köy işleri Bakanlığı Teşkilatı ile Merkez İlçe ve Demirci, Gülpınar kasabalarında birer adet Tarım Kredi Kooperatifi, İlçemiz halkına hizmet vermektedir. Bunlar Tarım ve Hayvancılığın gelişmesi ve üretimin artması işsizliğin düşürülmesi için gerekli çalışmaları yapmaktadırlar. İlçe halkı aynı zamanda başta T.C. Ziraat Bankası olmak üzere banklardan da Tarım ve Hayvancılık ile diğer sektörlerde iş kurmak üzere Krediler alabilmektedirler. İlçe genelinde %20 oranında yurtdışında çalışan bulunmaktadır. Bunların ilçemiz ekonomisine katkısı oldukça büyük olup, yılın belirli aylarında yaptırdıkları ev ve işyerlerinin inşaatında, İlçemizdeki işsizliğin azalmasına katkıda bulunmaktadır.
VI) İLÇENİN TARİHİ VE KÜLTÜREL ZENGİNLİKLERİ
İlçemizin önemli turistik yerleri mevcut olup ancak bunlar yeterli tanıtım yapılamadığı için turizm ekonomisine kazandırılamamıştır. İlçe merkezinde; Kültepesi höyüğü, bağlı Saratlı kasabasında tüf kaya oyma 2 ve 3 katlı yeraltı şehri, Kızılkaya köyünde, Aşıklı ve Musular, Akmezar köyünde Deştin, Çatalsu köyünde Güvercin Kayası, Delihebil Köyünde Yoncalı Höyüğü, Pınarbaşı Köyünde Geyral Höyüğü ve Yer altı şehri ve Bekarlar kasabasında Bekar Sultan Türbesi önemli turistik ve tarihi eserlerdir. Saratlı kasabasında bulunan yeraltı şehri çok az bir yerli ve yabancı turist gezmekte olup, burada ve İlçemizin diğer bağlı birimlerinde turistik otel ve pansiyon bulunmamaktadır. Belediye tarafından her yıl düzenlenmekte olan “Saratlı Kültür ve Sanat Festivali” yerli turizme çok az katkıda bulunmaktadır. Bununda önemli bir ekonomik değeri olmayıp, farklı yöre insanlarının kaynaşmasına ve dostluğun geliştirilmesine katkıda bulunmaktadır.
VII) İLÇENİN EĞİTİM DURUMU
A) NÜFUSUN OKUR-YAZARLIK VERİLERİ
İlçemiz de okuma yazma oranı %95’dir. Okuma yazma bilmeyenler için İlçemiz Halk Eğitim Merkezi köy ve kasabalarda kurslar düzenlemektedir. Erkeklerin okuma yazma oranı kadınlardan daha fazladır. İlçemizde en çok ilkokul ve ortaokul mezunu bulunmakta, Lise ve Yüksekokul mezunu ise daha azdır.
B) OKUL-ÖĞRENCİ VERİLERİ (2006 YILI)
İlçemiz merkezinde 1, Gülpınar ve Saratlı kasabalarında da birer tane olmak üzere toplam 3 adet Çok Proğramlı Lise Demirci kasabasında da 1 adet genel lise, merkez ve bağlı birimlerinde toplam 21 Adet İlköğretim okulu bulunmaktadır.
23 Şubede; 292 erkek, 167 kız olmak üzere toplam 459 öğrenci Liselerde, 170 şubede 2.096 erkek, 2.046 kız öğrenci olmak üzere toplam 4.142 öğrenci İlköğretimde eğitim ve öğretim görmektedir. İlköğretim ve Lise düzeyinde eğitim ve öğretim gören öğrenci toplamı 4.601 dir.
İlçemiz köylerinde II.kademesi bulunmayan Çatalsu, Delihebil, Pınarbaşı, Düğüz ve Süleymanhöyüğü köylerinin II. kademeleri ile Aksaray merkeze bağlı Yalman, Cağıl, ve Bozcatepe köyü II. Kademe öğrencileri 2005-2006 eğitim öğretim döneminde taşıma merkezi olan Saratlı, Camiliören, Akmezar ve Gülpanır N.Kemal İÖO’na taşınmaktadır.
Çatılsu, Düğüz, Delihebil, Pınarbaşı ve Süleymanhöyüğü köylerinde Birleştirilmiş Sınıflı İlköğretim okulu bulunmaktadır 2.kademesi olmadığından taşımalı sistemle 2. kademedeki toplam 91 öğrencinin eğitim ve öğretimleri taşımalı sistemle sağlanmaktadır. Diğer kasaba ve köylerin hepsinde birer tane I.ve II. kademesi bulunan İlköğretim Okulu mevcuttur.
VIII) İLÇENİN EKONOMİK YAPISI
A) GENEL EKONOMİK YAPI
İlçemizde, Ekonomi genelde eskiden olduğu gibi yine tarım ve hayvancılık ile inşaat işçiligi ve yurtdışında çalışanların İlçemize kazandırdığı dövize dayanmaktadır.
İlçe Merkezinde 1, Demirci kasabasında 1 ve Gülpınar kasabasında da 1 adet olmak üzere toplam 3 adet Tarım Kredi Kooperatifi bulunmaktadır. Bu Kooperatifler, İlçemiz çiftçilerinin Gübre, Tarım alet ve araçlarının yanısıra tohumluklarını temin etmekte, gerekirse çiftçileri düşük faizli kredi ile de desteklemektedir. İlçemizde T.C. Ziraat Bankasının şubesi bulunmaktadır.
B) SEKTÖREL DEĞERLENDİRME
1) TARIM VE HAYVANCILIK
İlçemizde en fazla; Buğday, Arpa, Nohut, Fasulye, Patates ve Şeker Pancarı yetiştirilmektedir. Diğer bitkilerin ise ekonomik değeri olmayıp daha çok halkın kendi ihtiyaçlarını karşılayacak miktarda yetiştirilmektedir. Tarımda dekar başına alınan ürün miktarı düşüktür. Son zamanlarda alınan tedbirler ve gübreleme gibi çalışmalarla bu miktar yükselmektedir.
İlçemizde Hayvancılıkta yapılmakta olup, genellikle kendi et ve süt ihtiyaçlarını temin etmek için küçükbaş hayvan yetiştirilmekle beraber az miktarda ticari amaçla büyükbaş hayvan yetiştirilmektedir. Bunlardan elde edilen süt, peynir fabrikalarına satılmaktadır. Ancak bununda fazla bir ekonomik değeri yoktur.
Gülağaç İlçesinin yüzölçümü 529.170 dekar olup, bunun 303.539 dekarı tarım arazisidir. Tarım arazilerinin 271.219 dekarı kıraç, 32.320 dekarlık kısmı sulu tarım arazisidir. Sulu tarım her geçen gün daha da önem kazanmaktadır. Şahıslar kendi imkânlarıyla tarlalarının başlarına sondaj vurdurmak suretiyle kıraç olan tarım arazilerini sulu tarım arazisine çevirmektedir. Sulu Tarımda üründeki verim artışı %100 oranını bulmuştur. Ayrıca bölgemizde kıraç tarım arazilerinde Nadas uygulaması söz konusu iken, sulu tarıma yönelme neticesinde nadas alanlarında azalma olmuştur. Halkın daha önceden birkaç ürün ektiği halde, sulu tarımın önemini kavramasından sonra ürün çeşidi artmıştır. Sulama neticesinde hayvancılığın gelişmesine etki etmesi halkın hayvan yemi çeşitlerine ilgi duymasına neden olmuştur.
İlçemizde sulama amacı ile yapılan beton kanalın uzunluğu tahminen 37. 000. m. Toprak kanalın uzunluğu ise 130.000. m.'yi bulmaktadır. Bu kanallar ana kanal ile tali kanallardan teşekkül etmiştir. İlçemizde toprak kanalla yapılan sulama nedeniyle su kaybı oranı oldukça yüksek olup buda sulu tarımı zorlaştırmaktadır.
2) SANAYİ
İlçemizde Sanayi fazla gelişmemiştir. Bunun nedeni ise İlçe dahilinde fabrika, İnşaat, Tabii Madenler bulunmamasındandır. Az sayıdaki işyerinde oto tamiri, bakımı yapılmaktadır. Bu alanda faaliyet gösteren 30' a yakın atölye İlçe merkezi ve kasabalarında bulunmaktadır.
3) HİZMETLER
İlçemizde hizmet sektörü fazla gelişmemiş olup, az sayıdaki Taşıma şirketleri sadece yolcu taşıma hizmeti vermektedir. Buda İlçe merkezinden İl merkezine yapılmaktadır. İlçemizde turist çekecek önemli bir tarihi ve turizm potansiyeli olmasına rağmen tanıtım yetersizliği nedeniyle yerli ve yabancı turist gelmediği için otel, pansiyon gibi hizmet sektörü gelişmemiştir. Bu nedenle de önemli bir turizm geliri yoktur.
IX İLÇENİN NÜFUS YAPISI
A) GENEL NÜFUS BİLGİLERİ
1) İLÇE NÜFUSU, KÖY-KASABA NÜFUS BİLGİLERİ
İlçenin genel nüfusu, 2000 yılında yapılan genel nüfus sayımına göre 26.874 dür.
Merkez İlçe Nüfusu :4.672
Gülpınar Kasabası :4.454
Demirci Kasabası :3.889
Saratılı Kasabası :2.742
Bekarlar Kasabası :2.763
Sofular Kasabası :2.691
Köylerin Nüfusu
Camiliören :1.598
Kızılkaya :1.758
Akmeza : 861
