KÜLTÜR VE TURİZM FAALİYETLERİ OLGUSU İÇİNDE İL VE ÇEVRESİNİN YERİ
Geniş tarihi içerisinde Aksaray çeşitli medeniyetlere beşiklik yapmıştır. Güzelyurt ve Ihlara Hristiyanlarca önemli dini merkezler durumundadır. Bu kavimlerin hakimiyeti Friglerin Anadolu’yu istilaları ile son bulmuştur.
MÖ. 1200-700 yıllarında Hititler devrinde Aksaray çok büyük önem kazandı. Son yıllarda şehir merkezinde ve çevresinde yapılan kazılar M.Ö. 1100-1000 yılları ile 9 yy. ait Hitit hiyeroglifi ile yazılmış kitabelerin bulunması bu durumu ispatlamaktadır.
MÖ. 6 yy. da Perslerin Frig devletini ortadan kaldırması ile tüm Anadolu Pers egemenliğine girmiştir. Perslerin Yunanistana ilerlemeleri Grekopers kültürü adı verilen yeni bir uygarlık geliştirmiştir. Bu durum M.Ö. 3 yy. da Büyük İskender’in Persleri ortadan kaldırmasına dek devam eder.
Büyük İskenderle başlayan ve MÖ. 300 yıllarında sona eren döneme Helenistik dönem adı verilmektedir. Büyük İskender’in ölümünden sonra bölge kumandanlar arasında paylaşılmıştır. Aksaray’da Kapadokya Beyleğine bağlanmıştır. Bu dönemde Aksaray’ın ismi Arkhelais olmuştur. Roma İmparatorluğunun M. S. 395 de ikiye ayrılması ile Doğu Roma İmparatorluğu içinde kalan bölgemiz Doğu Romanın Bizans ismini almasından sonra (1071-1174) Bizans egemenliğinde kalmıştır.
M.S. 1 yy. da Havari St. Paul ve müritleri tarafından Anadolu da yayılmaya başlayan Hristiyanlık, çok tanrılı Roma taraftarlarının büyük tepkisine neden olduğundan, ilk Hristiyanlar korunma açısından daha elverişli yerlere yerleşmeye başlamışlardır. Ayrıca inzivaya çekilmek isteyen bir çok din adamı da bu bölgeye gelmiştir.
Gerek Manastır Vadisi ve gerekse Ihlara Vadisi içerisinde bulunan kaya oyma yüzlerce manastır ve kilise, her yıl yüz binlerce yabancının ziyaret ettiği çok önemli turizm merkezlerimizdir.
Jeolojik yapısı itibarı ile de bu yöremiz, bozulmamış tabii güzelliklere sahip, bir çok oyma yerleşim yeri ve yer altı şehrinin bulunduğu, kaplıcaların yer aldığı hem dini, hem doğal güzellikler ve hem de termal turizm açısından değer ifade etmektedir.
Hasandağı avcılık, dağcılık ve kış sporları bakımından önem arz eder. Ayrıca yayla olarak yöre halkının rağbet ettiği bir yerdir. 1990 yılı içerisinde kış sporları Turizm merkezi olarak ilan edilmiştir.
Selçuklu ve Karamanoğulları eserlerinin pek çok olduğu Aksaray, Han ve kervansarayları, Zinciriye Medresesi, Ulu Camii, Eğri Minaresi yanında Somuncubaba (Şeyh- Hamidüdini Aksarayi), Yunus Emre ve Tabduk Ermesi ile İslam aleminin ilgisini de üzerine çekmektedir. Zinciriye Medresesi (Halen müze olarak kullanılmaktadır) ki müderris yetiştiren zamanın en büyük okullarından birisidir. Somuncu Baba ve Hacı Bayram-ı Veli burada öğretmenlik yapmışlardır.
Aksaray, tarihi, kültürel ve turizm açısından ele alındığında, Hristiyanlık öncesi, Hristiyanlık dönemi ve İslami döneme ait bir çok esere sahip, kolektif açık hava müzesi durumundadır. Doğu-Batı, Güney-Kuzey ana yollarının bağlantı noktasında bulunması, Dünya’nın ve Türkiye’nin her yerine kolayca ulaşılmasından dolayı önemli bur turizm merkezi olma konumunu muhafaza etmektedir.
TARİHSEL VE KÜLTÜREL ÇEVRE
Ihlara
Kuzey Anbar Kilise - 11. yy. İkonoklast resimli
Eğritaş Kilisesi - 9. yy. süslü
Kokar Kilise - Popüler ve arkaik süslü
Pürenliseki Kilise - 10. yy. araik resimli
Karanlıkkale Kilise - 10. yy. popüler sanat
Ağaçaltı Kilisesi - Pre-İkonaklast resimli
Sümbüllü Kilise - 10. yy. sonuna ait resimli
Karabaca Kilisesi - 10. yy. sonuna ait resimli
Belisırma
Yılanlı Kilise - 9. yy. arkaik resimli
Alçak Kayaaltı Kilise - 10. yy. resimli
Karagedik Kilise - 10. yy. resimli
Bezirhan Kilisesi - 13. yy. ait resimler
Kırkdamaltı Kilise - 13. yy. ait resimler
Bahaeddin Kilise - 10. yy. ait resimler
Direkli Kilise - 11. yy. ait başı
Batkın kilise - İkonoklast resimli
Ala Kilise - 11. yy. ait resimler
Yaprakhisar
Güvrecinlik (Davullu) Kilise - İkonaklast resimli
Çohum Kilise - 9. yy. ve 11. yy. resimler
Yazılı Kilise - 1024 yılına ait resimler
Alaygediği Kilise - 1023 yılına ait
Koyunağul Kilisesi - 11. yy. ait
Panaga kilisesi - 10. yy. ait
Selime
Kale Kilisesi - 10. yy.
Doğanyuvası Kilisesi - 10. yy. sonu
Selime Hatun Türbesi - Selçuklu Türbesi
İSLAM ESERLERİ
Aksaray-Konya yolunda AKHAN avlulu Kervansaray 13. yy.
Aksaray’da Kılınçaslan Hanı. avlusuz kervansaray
Aksaray’da Hacı Şükrüllah Hanı.
Aksaray-Kayseri yolunda Hoca Mesud Kervansaray’ı (Ağzıkarahan) Avlulu kervansaray (1231-1239)
Aksaray-Kayseri yolunda Alayhan (1220-1225)
Aksaray-Kayseri yolunda Sünnetli Han (Avlusuz)
Aksaray-Kayseri yolunda Öresinhan avlusuz (1270)
Aksaray’da Kılıçarslan Türbesi (1264-1265)
Bekar (Nenezi) civarında Bekar Sultan Türbesi
HRİSTİYAN ESERLERİ
Mamasun’da Saint Michel Kilisesi, kayaya oyulmuş haç planlı 10. yy. başına ait arkaik resimlerle süslü.
Akhisar’ın 7 km kuzeydoğusundaki Çanlı Kilise. 11. yy. haç planlı, kayaya oyulmuş vaziyette.
Akhisar’ın 7 km kuzeydoğusunda Manastır. 10. yy. ikinci yarısına ait resimlerle süslü dört adet, hepsi bir kayaya oyulmuş vaziyette, birisi haç planlı, birisi üç nefli, diğer ikisi birer nefli.
Gelveri (Güzelyurt)’de Çömlekli Kilise. Tek neflidir.
Gelveri (Güzelyurt)’de Saint Gregori’de Nazianze Kilisesi. Haç planlı, 6. yy. ait.
Karaören’in 3 km güneyinde Anatepesi Kilisesi, Tek nefli 5.yy. ait.
Helvadere’de Kilise Köy (tahrip edilmiştir).
Yenipınar’ın 3 km kuzeydoğusunda Sargöl Kilisesi tek nefli 6. yy. aittir.
Viranşehir’in 1 km güneybatısında Yardıbaş Kilise haç planlı 5.yy.
Viranşehir’in 1 km batısında Süt Kilise haç planlı 5 yy.
Viranşehir’de kilise (Hasandağı yakınında) haç planlı 5. yy.
Viranşehir’in 3 km güneybatısında Bozboyun Kilise tek nefli 6 yy.
Hasandağının tepesinde Tepe Kilise haç planlı 6 yy.
Hasandağının yakınında çavdarlıkta 2 nefli kilise 6 yy.
Hasandağı yakınında Dede sivride Çukurkent Kilisesi 6. yy. haç planlı
Hasandağı yakınında Yenipınarda Kale Kilise haç planlı
Sivrihisar'da Sivri Kilise haç planlı.
Akhisar'da şato (Bizans dönemi)
Viranşehir'de şato (Bizans dönemi)
Sivrihisar'da şato (Bizans dönemi)
Keçikalesin'de şato (Bizans dönemi)
ESKİ ROMA ESERLERİ
Viranşehir(NORA)’de mezar
Aksaray (Garsaura)da Greko-Romen kalıntıları
AKSARAY’DA BULUNAN TARİHİ ESERELER
Ulu Camii (15. yy.)
Nakkaşlı Camii Minaresi (16. yy.)
Alaadin Camii (1156) tahrip olmuştur.
Zincirli Medrese (15. yy. ortası)
İbrahim Bey Medresesi (15. yy. ortası)
Sultanhanı (13. yy. ikinci yarısı)
Kızıl (eğri) minare (1221)
Ulu Camide bulunan Minber (Hoca Anüştekin tarafından Sultan 1. Mesud zamanında yaptırılmıştır.)
