SELÇUKLU DÖNEMiNDE AKSARAY

     1040 tarihinde Dandanakan savaşında Gazneli­lere karşı zafer kazanılmasıyla kurulan Büyük Sel­çuklu Devleti, Alparslan tarafından Malazgirt Zafe­ri (1071)'nin kazanılmasıyla Anadolu'ya adım at­mıştır.

1076 yılında Süleyman Şah'ın iznik'i fethiyle Büyük Selçuklu Devleti ile bağlantılı Anadolu Sel­çuklu Devleti kurulmuştur.  Süleyman Şah Antakya' ya düzenlediği ilk sefer sırasında Ebul Gazi' yi ( Hasan Bey ki Hasandağı bu zatın ismi ile anılır.) Kapadokya' ya vali tayin eder. Süleyman Şah'ın Bizans hakimiyetindeki Antak­ya'yı almak istemesiyle ve bunu başaramaması so­nucu, ölümüyle Anadolu Selçuklu Devleti bir müd­det için bağımsızlığını yitirmişse de daha sonra oğ­lu I. Kılıçarslan'ın Büyük Selçuklu Devleti Hüküm­darı Berkyaruk ile birlikte hareket etmesi, Anado­lu'ya saldıran Haçlı Ordularını yine birlikte hareket ettiği Danişmend Beyi Melik Gümüştekin desteğin­de bozguna uğratması sonucu Aksaray (o zamanki adıyla Arc­halais) Anadolu Selçukluları ege­menliğine girmiştir.

Aksaray bu dönemde aralıklı olarak Da­nişmendlilerin ve Anadolu Sel­çuklularının hakimiyeti altına girmiştir. Aksaray'ın en önemli eserlerinden biri olan Ulu Cami işte bu dönemde Kılıçarslan' ın oğlu Rükn-ed-din Mesud tarafın­dan yaptırıimış olup, aynı sultan zamanında Aksaray imar yönün­den oldukça geliştirilmiştir.

SuItan Mesut, ilk defa para bastıran Anadolu Selçuklu hü­kümdarıdır. Sultan Mesud'dan sonra hükümdar olan oğlu II. Kı­Iıçarslan Aksaray şehrini ikinci bir payitaht gibi görmüş, büyük bir imar hamlesi başlatmış, baba­sı tarafından yaptırılan Ulu Ca­mi'yi genişletmiş, Ulucaminin abanoz ağacından yapılan muhteşem minberine baba­sının adı yanına kendi adını da kazdırtmıştır. Bu minberin bir eşi, ancak daha yeni tarihlisi Kon­ya'da Alaaddin Camisi'ndedir.

II. Kılıçarslan gönlünü bu top­raklara kaptırmıştı. Anadolu Bir­liği O’nun en büyük rüyasıydı. Bu amaç doğrultu­sunda Kayseri ve Sivas'ı zaptetti. Aksaray'a kale in­şa ettirdi. Buraya Azerbaycan'dan alimler, sanat­karlar, tüccarlar ve mücahitler getirterek yerleştirdi. Sultanhanı'Kasabasında bulunan ve Selçuklu Han örneklerinin en nadidesi olan  sultanhanı (Kervansaray)'da II. Kılıçarslan tara­fından inşa edilmiş eserlerdendir.Ayrıca Aksarayda adına yaptırdığı Kılıçarslan Hamamı bu döneme ait günümüze ulaşan en eski hamam örneğidir.

Aksaray adının da Kılıçarslan tarafından şehre ak taşlar kullanılarak yaptırılan saraydan geldiği muhtemeldir. Bu saray tarihin Archalais'ini Aksa­ray'a çevirmiştir. Etrafında medrese, kervansaray,hamam, imarethane, tabhane gibi çok ve çeşitli sosyal yar­dım ve hayır müesseseleri ve irfan yuvaları bulun­maktaydı. Bugün bunlardan hiç biri ayakta değildir.

 

Eğer Aksaray olmasaydı Danişmendliler ortadan kalkmaz, Anadolu'da bir Müslüman-Türk birliği kurulamazdı. Anadolu'da ulusal bir Türk varlığının kuruluşunda Aksaray'a aslan payı düşüyor.

Aksaray II. Kılıçarslan'ın ölümünden sonra da Anadolu Selçuklularının önem verdiği, çoğu za­man askeri bir üs olarak yararlandığı bir şehir ol­maya devam etmiştir.

      Selçuklu Sultanlarından Gıyaseddin Keyhüs­revoğlu Alaaddin Keykubat, Aksaray'da dedesi tarafından inşa ettirilen sarayda oturmuştur. Bu dönemde Danişmendlilerden Yağıbasanoğlu Mu­zaffer-üd-din Mahmut, Keykubat tarafından Aksa­ray Valisi tayin edilmiştir. Danişmendliler de bu vesileyle Aksaray'a birkaç eser kazandırmışlardır. Muzafferiye Medresesi, Muzaffer-üd-din Melik Mahmut Gazi Hangahı (Darphane), Zahir-üd-din Hangahı, imadiyye Hangahı, Bedriye (bugünkü adıyla Ka­dıoğlu) Medresesi ve Melikiyye Medresesi bunlar arasındadır.

Daha sonra tahta geçen izzeddin Keykavus döneminde islam aleminin büyük alimlerinden Şeyh-ül Ekber Muhiddin-i Arabi Aksaray'a gel­erek medreselerde ders vermiştir. Bu dönemde Moğol Hükümdarlarından Baycu Noyan Aksa­ray'a kadar hakimiyeti altına alarak, etrafı yakıp yıkmış, hatta bir kış mevsiminide Sultanhanı civarında geçirmiştir.

İzzeddin Keykavus'un Moğollara vergi vermek istememesi sonucu Moğol Hükümdarı Hülagü Han, izzeddin Keykavus'un kardeşi Rükneddin Kılıçarslan'ı bir fermanla Sultan ilan etti. Rükned­din Kılıçarslan döneminde Aksaray, sultanın otur­duğu ve ülkeyi yönettiği bir şehir yani payi taht konumundadır.

Rükneddin Kılıçarslan yine Anadolu'dar karı­şıklıklar döneminde Moğollarca zehirletilmiş, ye­rine 6 yaşında olan III. Gıyaseddin Keyhüsrev sul­tan olmuştur. Daha sonra Anadolu'daki iç karışık­lık Aksaray'ı da pençesi içerisine almış, Moğol Şehzadelerinden Kongurtay tarafından şehir bir defa daha yıkılıp yakılmış ve yağmalanmıştır.

İlhanlılar döneminde Şehzade Keygatu 20.000 kişilik bir ordu ile Aksaray'a yürümüşse de şehre ve sa­kinlerine oldukça iyi davranmış ve Aksaray bu yıllarda yani 1285 tari­hinden itibaren yeniden gelişme ve güzelleşme yoluna girmiştir.

Bu dönemde Selçuklu hükümdarı Sultan II. Gıyaseddin Mesud'dur. Daha sonra tahta geçen III. Alaad­din-i Keykubat zamanında Aksaray'a Pervane Müniddin Muhammed Bey kadı olarak görevlendirilmiştir.

Aksaray bu dönem içerisinde za­man zaman Moğollar tarafından iş­gale uğramış, zaman zaman Selçuk­lu egemenliğine girmiş ama her hü­kümdarda da büyük zulüm yaşamış­tır. Ticaret yolu üzerinde olması da yaşadığı bütün eziyetlere rağmen Aksaray'ın varlığını sürdürmesine vesile olmuş, Anadolu'nun önemli yerleşim noktalarından biri olarak hayatiyetini sürdürmüştür. Zaten bu dönem Sultan II. Mesud'un 1308'de ölümü ile Selçuklu Devleti varlığının da sona erdiği dönem olup Anadolu Beylikleri Dönemi başlamıştır.